تهاتر عقد است یا ایقاع؟ بررسی حقوقی دقیق با استناد به قانون مدنی
در حقوق مدنی ایران، تهاتر از جمله نهادهای حقوقی مهمی است که موجب سقوط تعهدات میشود. اما سوال اساسی اینجاست که تهاتر عقد محسوب میشود یا ایقاع؟ این مقاله با استناد به مواد قانون مدنی و نظرات حقوقدانان به تحلیل این موضوع میپردازد.
تعریف مفاهیم کلیدی
1. تهاتر چیست؟
-
ماده 294 قانون مدنی: “تهاتر وقتی حاصل میشود که دو نفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند”
-
موجب سقوط تعهدات متقابل به میزان برابر میشود
2. عقد چیست؟
-
ماده 183 قانون مدنی: “عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند”
-
نیاز به ایجاب و قبول دارد (مانند بیع، اجاره)
3. ایقاع چیست؟
-
ماده 185 قانون مدنی: “ایقاع عبارت است از عمل حقوقی که به اراده یک طرف به وجود میآید”
-
نیاز به رضایت طرف مقابل ندارد (مانند طلاق، فسخ)
تحلیل حقوقی تهاتر
نظریه اول: تهاتر به عنوان ایقاع
-
مستندات:
-
ماده 294 قانون مدنی: “تهاتر به خودی خود حاصل میشود”
-
نیاز به رضایت دو طرف ندارد
-
دکترین حقوقی: بسیاری از حقوقدانان مانند دکتر کاتوزیان آن را ایقاع میدانند
-
نظریه دوم: تهاتر به عنوان عقد
-
مستندات:
-
در تهاتر قراردادی نیاز به توافق است
-
برخی فقها آن را نوعی معاوضه میدانند
-
مطالب مرتبط: تهاتر ملک با مصالح ساختمانی
نظر غالب در حقوق ایران
-
تهاتر قهری (ماده 294): ایقاع محسوب میشود
-
تهاتر قراردادی: ممکن است عقد تلقی شود
جدول مقایسه تهاتر قهری و قراردادی
| ویژگی | تهاتر قهری | تهاتر قراردادی |
|---|---|---|
| مبنای حقوقی | ماده 294 قانون مدنی | توافق طرفین |
| نیاز به توافق | خیر | بله |
| احکام | ایقاع | ممکن است عقد باشد |
| مثال | دو طلبکار متقابل | توافق بر تسویه بدهیها |
نتیجهگیری فقهی و حقوقی
-
تهاتر قهری: یک ایقاع است که به اراده یکی از طرفین محقق میشود
-
تهاتر قراردادی: ممکن است به عنوان عقد تفسیر شود
-
تفاوت در آثار: در تهاتر قهری نیاز به اعلام نیست، اما در تهاتر قراردادی شرایط توسط طرفین تعیین میشود
سوالات متداول
1. آیا تهاتر نیاز به اعلام دارد؟
-
در تهاتر قهری خیر، اما در تهاتر قراردادی بله
2. آیا میتوان از تهاتر خودداری کرد؟
-
در تهاتر قهری خیر (مگر استثنائات قانونی)
-
در تهاتر قراردادی بله (تا زمان توافق)
3. تفاوت تهاتر با ابراء چیست؟
-
ابراء ایقاع است (اسقاط دین توسط دائن)
-
تهاتر قهری هم ایقاع است اما نیاز به دو دین متقابل دارد
جمعبندی نهایی
با توجه به تحلیل مواد قانون مدنی و نظرات حقوقدانان:
-
تهاتر قهری ماهیتاً ایقاع است
-
تهاتر قراردادی ممکن است عقد محسوب شود
-
این تفاوت در آثار حقوقی و شرایط تحقق مهم است
مطالب مرتبط: نمونه قرارداد تهاتر زمین
پیوستن به گفتگو